Malować można za pomocą farb plakatowych, akwareli, kredek wodnych, farb wodnych, farb witrażowych, farb ściennych albo nawet farbek do ciała… Ale czy można malować czymś bezbarwnym? Czy można malować woskiem?
Po raz pierwszy z batikiem zetknęłam się 6 lat temu, na obozie artystycznym organizowanym przez Stowarzyszenie Akademia Łucznica. W trakcie obozu odbywały się różne warsztaty: plastyczne, ceramiczne, teatralne i cyrkowe. Część zajęć prowadzona była w pracowni batiku, gdzie mogliśmy wykonywać pierwsze woskowe obrazy.
Batik jest techniką malarska polegająca na kolejnym nakładaniu roztopionego wosku i kąpieli tkaniny w barwniku, który farbuje jedynie miejsca nie zabezpieczone warstwą wosku. Batikiem nazywana jest też tkanina wykonana tym sposobem. Batiki nazywane są woskowymi witrażami, ponieważ oglądane pod światło przypominają witraże wykonane z materiału. Słowo batik wywodzi się z indonezyjskiego słowa titik lub tik, co oznacza nakapywanie substancji na tkaninę.
Są dwie teorie pochodzenia batiku. Jedna mówi, że batik pojawił się był już w I lub II w. p.n.e. w Chinach, następnie dotarł do Indonezji, gdzie technika ta została udoskonalona. Druga teoria mówi że technika wywodzi się z Indonezji. Niezależnie od pochodzenia za światową stolicę batiku uznawana jest Jawa – wyspa leżąca do Indonezji, a dokładniej Yogyakarta - miasto w środkowej części Jawy. W roku 2009 indonezyjski batik został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości.
Batik na początku służył przekazywaniu informacji. Wzory i kolory tkanin stanowiły symbole. Jeszcze do niedawna, patrząc na strój danej osoby, można było łatwo określić jej przynależność etniczną, regionalną, status społeczny, wiek czy też pozycję w rodzinie.
Obecnie batik służy do otrzymywania ozdobnych tkanin.
Nie potrzebujemy wiele, aby wykonać batik. Niezbędne są: wosk pszczeli, parafina, barwniki, przyrząd do nakładania wosku, materiał naturalny, naczynie do podgrzewania wosku, naczynia do rozpuszczenia barwników oraz ogromna porcja cierpliwości! Do nanoszenia wosku wykorzystywane są pędzle, patyczki, szpatułki oraz gąbki. Charakterystyczne do wykonywania batików są tjantingi - inaczej wzroniki, czyli specjalne przyrządy do nakładania wosku na tkaninę oraz tjapy - stemple pozwalające na uzyskanie powtarzającego się wzoru.
Wykonanie batiku zaczynamy od naniesienia wzoru na tkaninę. Następnie rozpoczynamy barwienie. Istnieją dwie metody barwienia: poprzez zamoczenie całej tkaniny w barwniku lub poprzez nanoszenie barwnika na powierzchnie pomiędzy wykonanymi wcześniej woskiem konturami. Jeżeli batik wykonujemy pierwsza metodą, wosk nakładamy na te miejsca, które mają pozostać białe. Następnie wkładamy płótno do barwnika, a potem suszymy. Kolejno nakładamy wosk na miejsca, które mają być zabarwione na kolor, na który wcześniej zabarwiliśmy tkaninę. Potem ponownie farbujemy tkaninę, suszymy, nakładamy wosk… I tak w kółko, aż do efektów jakie chcemy osiągnąć.
Jedynym utrudnieniem tej metody jest wiedza na temat mieszania barw i nakładania na siebie kolorów. Należy pamiętać aby nakładać kolory od najjaśniejszego do najciemniejszego. Jeżeli natomiast barwimy batik drugą metodą, to wosk nakładamy na kontury, a przestrzenie między konturami wypełniamy barwnikami. Następnie, tak jak w poprzedniej metodzie, suszymy tkaninę. Bez względu na to, jaką techniką wykonany barwienie, po osuszenie należy usunąć wosk. Wosk usuwa się za pomocą żelazka lub gorącej wody. Usuwanie za pomocą żelazka polega na prasowaniu tkaniny pomiędzy warstwami papieru lub starych gazet do momentu, kiedy ilość wosku będzie minimalna. Usuwanie wosku za pomogą gorącej wody polega na moczeniu całej tkaniny w bardzo gorącej wodzie, gdzie pod wpływem ciepła wosk topi się.
Często zdarza się, że podczas tworzenia batiku powstają charakterystyczne spękania wosku, które powodują barwienie taniny w tym miejscu. Są to tzw. krakelury. Dzięki temu, oraz wielu innym czynnikom, takim jak: temperatura wykorzystanego wosku, proporcje parafiny i wosku pszczelego, intensywność kąpieli barwiących, dokładność wykonywania wzoru, nigdy nie uda się wykonać dwóch identyczny prac. Dzięki niej każda praca jest niepowtarzalna!
Batik to technika pozwalająca na tworzenie jedynych w swoim rodzaju tkanin.
Dzięki barwnikom i woskom możemy uzyskiwać wzory i obrazy, jakie tylko podsunie nam nasza wyobraźnia. Technika ta nie tylko pozwala na rozwój kreatywności, ale także uczy cierpliwości, dokładności i przewidywania. Nie zawsze jesteśmy w stanie przewidzieć efekt końcowy naszej pracy, ale właśnie to jest w tym najciekawsze. Warto próbować nowych rzeczy, np. batiku, bo dzięki temu możemy zdobyć wiele ciekawych doświadczeń!
Edyta Rytelewska
(studentka biotechnologii)
