„Biologia” i „Przyroda” jako sposób kształcenia ważnych kompetencji młodego pokolenia

Rozwijająca się dynamicznie cywilizacja i olbrzymie tempo rozwoju techniki spowodowały zmiany w procesie nauczania. Nauka szkolna musi wyposażać uczniów w podstawowy zasób wiadomości oraz kształtować podstawowe umiejętności i sprawności, ucząc metod samodzielnego przyswajania wiedzy oraz wytwarzać odpowiednią motywację do podejmowanych przez uczniów działań. Podstawowym celem szkoły stało się rozbudzanie twórczości uczniów, indywidualizowanie procesu kształcenia, wskazywanie sposobów uczenia się oraz takie organizowanie ukierunkowanej działalności młodzieży, która ma na celu samodzielne przyswojenia sobie wiadomości i ukształtowanie umiejętności.

Na drodze edukacji dziecka pojawia się przedmiot „biologia”, z którym w jakims sensie młody człowiek miał już styczność pod okiem rodziców. Nauka biologii jest bardzo ważnym elementem w edukacji młodego człowieka, pomocnym w zrozumieniu siebie otaczającej rzeczywistości. Biologia znacznie skuteczniej niż inne przedmioty nauczania uwrażliwia uczniów na potrzeby człowieka oraz żywej przyrody i jej ochrony. Posiada olbrzymie zastosowanie w codziennym życiu. Współczesna biologia dotyka dorastającego człowieka w wielu życiowych sytuacjach. Aby dobrze przekazać wiedzę biologiczną i przyrodniczą nauczyciel powinien zastosować wiele metod nauczania, które nie tylko zainteresują ucznia, ale także pomogą mu lepiej zrozumieć otaczający go świat. Dla przeciętnego młodego człowieka, na którego narzucony został obowiązek edukacji, szkoła jest nudna z definicji. Dlatego też, aby uatrakcyjnić lekcje biologii nauczyciel może zastosować metody aktywne jak np. wprowadzenie na lekcji korzystania z wielu multimediów jak np. komputer z dostępem do Internetu czy tez tablica interaktywna. Nie zapominając oczywiście o bezposrednim kontakcie z obiekrami biologicznycmi, obserwacjami przez mikroskop, lupę, mierzenie, ważenie, zapisywanie obserwacji tradycyjnymi i sprawdzonymi metodami. Nowoczesne technologie znacznie ułatwiają stworzenie takiego przekazu, który będzie dla młodzieży trakcyjny zarówno pod względem form jak i treści. Oferując uczniom dostęp do nowoczesnych rozwiązań multimedialnych, które w prosty sposób pozwalają rozbudować i przemienić niemal każdą infografikę w formę żywych obrazów i dzwięków, nauczyciel stwarza wspólną płaszczyznę komunikacji z uczniem. A to poprawia jej jakość i zwiększa efektywność nauczania.

Biologia jest zdecydowanie bardziej fotograficzna od innych nauk przyrodniczych. Stopień złożoności nawet najprostszej komórki przewyższa złożoność jakiegokolwiek układu niebiologicznego. Dlatego też w dydaktyce biologii na wszystkich etapach edukacyjnych niezwykle istotne jest bardzo precyzyjne określenie zakresu wymaganych wiadomości. Muszą być one jednak ściśle powiązane z umiejętnościami, ponieważ tylko razem tworzą spójny gmach wiedzy.
Niezwykle ważnym elementem kształcenia przyrodniczego, nie tylko biologicznego, jest rozwijanie zdolności do krytycznego myślenia oraz umiejętności poznawania świata za pomocą odpowiednio zaplanowanych i udokumentowanych obserwacji i doświadczeń. Warto podkreślić, że chodzi o obserwacje i doświadczenia wykonywane przez ucznia, a nie tylko pokazy prezentowane przez nauczyciela. Takie pojęcia jak problem badawczy i hipoteza, próba badana i kontrolna itd. uczeń powinien poznać nie tylko teoretycznie ale i praktycznie. Należy także zauważyć, że właśnie poprzez ciekawe obserwacje i doświadczenia najskuteczniej można zachęcić młodzież do samodzielnego poznawania przyrody. Nawet najlepsza lekcja z podręcznikiem nie zastąpi żywego kontaktu organizmamy zywymi i zjawiskami przyrodniczymi . Każda lekcja przyrody powinna być trochę przedstawieniem, w którym uczniowie czują się najważniejszymi aktorami. To poczucie ważności mobilizuje ich do pracy i daje niezwykłe efekty w postaci ogromnego zainteresowania otaczającym światem i zachodzącymi w nim zjawiskami. Nauczyciele na lekcjach przyrody powinni stosować metody, które: rozbudzą w uczniach zaciekawienie otaczającym światem, ukształtują u uczniów postawę badawczą, dążącą do poznawania prawidłowości świata przyrody, ukształtują umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji zachęca uczniów do poszanowania przyrody i dorobku kulturowego społeczności, stworzą uczniom możliwości zastosowania wiedzy przyrodniczej w praktyce.

Aby ukształtować wśród uczniów wymagane umiejętności nauczyciel może również wykorzystać metodę projektów. W trakcie realizacji zadań projektu, niezależnie od jego tematyki, uczniowie kształtują i rozwijają wiele kluczowych dla procesu nauczania- uczenia się umiejętności takich, jak:

• organizowanie własnej pracy,
• planowanie i podejmowanie decyzji,
• zbieranie i selekcjonowanie informacji,
• bezpośrednie badanie rzeczywistości,
• rozwiązywanie problemów,
• stosowanie zdobytej wiedzy w praktyce,
• prezentowanie własnego punktu widzenia,
• przygotowanie do publicznych wystąpień ,
• współpraca w grupie.

W metodzie projektu bardzo ważna jest samodzielność ucznia i jego wpływ na przebieg realizacji na wszystkich etapach - od sformuowania tematu projektu po prezentacje końcową i ocenę. Uczniowie biorąc sprawy w swoje ręce biorą odpowiedzialność za własne uczenie się. Projekt to także szansa dla nauczyciela. Ma on tutaj inną rolę niż w tradycyjnej relacji z uczniem. Nie jest już postacią wiodącą. Powinien monitorować działania uczniów, wspierać ich, udzielać konsultacji, podtrzymywać motywacje, reagować w razie potrzeby, ale nie podawać im gotowych rozwiązań, ani wyręczać w ich realizacji. Ale dzięki tej metodzie nauczyciele odrywają się od rutyny i próbują czegoś nowego, mają więcej satysfakcji z pracy.

Wydaje się, że wprowadzenie multimediów do klas powinno być remedium na notoryczny brak zainteresowania ze strony ucznia. Nowoczesne narzędzia mogą jedynie pomóc w przekazaniu treści nauczania. Nie należy zapominac przy tym o mysleniu logicznym, stawianiu hipotez, dobieraniu metod badawczych i naukowym analizowaniu wyników, z równoczesnym bezposrednim kontakcie z obiektami i zjawiskami przyrodnicznymi. Bowiem multimedia i internet są tylko narzędziami a nie celem samym w sobie.

Joanna Popek

(fot. S.Czachorowski)