Przyroda a kompetencje społeczne

Wraz z nadejściem wiosny chcemy spotykać się na ławeczkach, aby kameralnie podyskutować nie tylko w kawiarni i nie tylko na trawniku (fot. Elwira Iwaszczyszyn).

Z nadejściem wiosny chcemy rozpocząć cykl kameralnych spotkań na ławeczce w parku czy

skwerze. Tematem rozmów będzie nie tylko przyroda i ludzkie obcowanie z przyrodą w naszej miejskiej codzienności. Już dzis - w oczekiwaniu na wiosnę - zapraszamy. A na początek temat dotyczący kształcenia kompetencji w nauczaniu przyrody. Bo wszedzie możemy się uczyc, i w szkole i na parkowej ławeczce.

*   *   *

Każdy człowiek, bez względu na pochodzenie, narodowość, kolor skóry, czy miejsce zamieszkania na świecie, od chwili narodzin aż do śmierci związany jest z przyrodą. Wpływa ona na jego życie, przenika je, uzależnia je od siebie, uczy wielu zjawisk, zachowań, współzależności. Otacza, zachwyca, ale także przeraża i uczy pokory oraz szacunku wobec samej siebie. Dlatego tak ważnym jest, aby człowiek nauczył się tej przyrody, nauczył się ją poznawać, kochać, korzystać z niej, żyć nie podejmując żadnych negatywnych działań wobec niej, szanując jej prawa i respektując wymagania.

Małe dziecko poznaje i odkrywa przyrodę przy pomocy rodziców i osób ze swojego otoczenia. Gdy osiągnie wiek szkolny, przyrody zaczyna uczyć się w szkole, a tu Minister Edukacji określa zakres celów oraz treści kształcenia w odpowiednim rozporządzeniu o podstawie programowej kształcenia ogólnego, która określa, czego szkoła jest zobowiązana nauczyć przeciętnego ucznia na każdym etapie kształcenia, zachęcając jednocześnie do wzbogacania i pogłębiania treści nauczania ze wszystkich przedmiotów, w tym oczywiście także przyrody. Nowa podstawa programowa przywiązuje też bardzo dużą wagę do wychowania, a w szczególności do kształtowania pewnych kompetencji i właściwych postaw uczniów. Do międzyprzedmiotowych kompetencji kluczowych należą:

• umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się, 
• umiejętność skutecznego komunikowania się w różnych sytuacjach, 
• umiejętność efektywnego współdziałania w zespole, 
• umiejętność rozwiązywania problemów w twórczy sposób, 
• sprawne posługiwanie się technologią informacyjną. 

Ogólne cele kształcenia z przedmiotu przyroda w szkole podstawowej obejmują:

1.  Zaciekawienie światem przyrody – czyli umiejętność stawiania pytań dotyczących zjawisk zachodzących w przyrodzie, postawa badawcza w poznawaniu prawidłowości świata przyrody; 
2. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja – czyli przewidywanie przebiegu niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnianie prostych zależności między zjawiskami, przeprowadzanie obserwacji i doświadczeń według instrukcji, rejestrowanie ich wyników w różnej formie oraz objaśnianie ich przy użyciu prawidłowej terminologii; 
3. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej – czyli orientowanie się w otaczającej przestrzeni przyrodniczej i kulturowej, rozpoznawanie sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu, podejmowanie działań zwiększających bezpieczeństwo własne i innych oraz świadome działanie na rzecz ochrony własnego zdrowia; 
4. Poszanowanie przyrody – czyli umiejętność zachowywania się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami, a także podejmowanie działań na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności; 
5. Obserwacje, pomiary i doświadczenia – czyli umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonywanie pomiarów i korzystanie z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej), dokumentowanie i prezentowanie wyników obserwacji i doświadczeń oraz stosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych. 

Jak wskazuje Podstawa Programowa nauczania przyrody, głównymi obszarami aktywności ucznia w ramach przedmiotu powinny być: obserwowanie i mierzenie, doświadczanie, prowadzenie doświadczeń, dokumentowanie i prezentowanie oraz stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi. W szkole powinny być zapewnione warunki do bezpiecznego prowadzenia zajęć badawczych i terenowych, obserwacji i doświadczeń a część obserwacji i doświadczeń powinna mieć charakter ciągły lub okresowy w powiązaniu na przykład ze zmianami pór roku lub stanów pogody. Podczas prowadzenia zajęć proponowane jest wykorzystywanie przedmiotów codziennego użytku oraz produktów stosowanych w gospodarstwie domowym.

Ważne zadania w nauczaniu otaczającego świata spoczywają więc na nauczycielach przyrody, których rolą jest ukazanie ciekawych i niepowtarzalnych wartości przyrodniczych, jakie występują w środowisku ucznia, wyrobienie umiejętności obserwowania i dostrzegania, poznawania, właściwego oceniania oraz rozumienia tego, co go otacza. Kształtowanie postaw, przekazywanie wiadomości oraz rozwijanie umiejętności stanowią wzajemnie uzupełniające się wymiary pracy nauczyciela. Jednakże wszelkie działania, starania i postawa nauczycieli przyrody powinny zmierzać ku temu, aby każdy uczeń, na miarę swych zdolności i wieku, poznał, zrozumiał i pokochał przyrodę, oraz potrafił w niej w pełni funkcjonować już jako dorosły człowiek.

Joanna Barwińska