Wiosenne przypomnienie o Gościńcu Niborskim

Informacja dotycząca Gościńca Niborskiego

Rowerowy rajd integracyjny Gościńcem Niborskim to przedsięwzięcie turystyczne, w zamierzeniu cykliczne, jednocześnie to dobry pretekst do poznania szlaku, którego dzieje sięgają średniowiecza. Gościniec Niborski, będący fragmentem starego traktu Warszawa - Królewiec, przez setki lat spełniający ważną rolę komunikacyjną, dziś zapomniany, wart jest przypomnienia. Temat ten został już podjęty przez historyków oraz planowane są badania archeologiczne.
Trasa rajdu: Olsztyn, Bartąg, Muchorowo, Ząbie, Kurki, Brzeźno Łyńskie, Napiwoda, Nidzica.
Zasięg terytorialny: miasto Olsztyn, powiat olsztyński, gmina Stawiguda, gmina Olsztynek, gmina Nidzica, powiat Nidzicki.

Gościniec Niborski jest jednym z dziesięciu traktów wychodzących z Olsztyna, ale jedynym, który poza małymi fragmentami, nie został utwardzony i stanowi fragment trasy Warszawa-Królewiec. Tędy mogli jeździć królowie i biskupi, a także wielcy humaniści Odrodzenia: Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Andrzej Frycz-Modrzewski. Na tej trasie można znaleźć historyczne wątki napoleońskie i związki z królem Jagiełłą, tą drogą powstańcy listopadowi wracali do domu, z tej drogi korzystał Mikołaj Kopernik, kiedy odwiedzał Bartąg lub Pluski. Tu przeszłość lokalna przecina się z historią polską, pruską, niemiecką i europejską. Przez stulecia przebieg trasy ulegał niewielkim zmianom, co można prześledzić przeglądając stare mapy. Jedną z najciekawszych jest mapa Schroettera z lat 1796-1802, wyraźnie pokazująca trasę gościńca: z Olsztyna do Bartąga, dalej pomiędzy jeziorami Łańskie i Pluszne do Ząbia, Kurek, Brzeźna Łyńskiego, Napiwody i Nidzicy. Ostateczna trasa rajdu została wytyczona między innymi na podstawie tej mapy.
Rajd rowerowy Gościńcem Niborskim stał się pretekstem do poznania tej niezwykle interesującej trasy, planowana impreza ma też ważny społecznie cel integracyjny: w rajdzie wezmą udział osoby niepełnosprawne na rowerach i wózkach, dlatego trasa zostanie odpowiednio przygotowana zapewniając bezpieczeństwo przejazdu.

Gościńcem Niborskim interesuje się Studenckie Koło Naukowe Gospodarki Przestrzennej przy Katedrze Planowania i Inżynierii Przestrzennej UWM zgłaszając chęć do udziału w rajdzie i imprezach okołogościńcowych. Jedną z takich imprez będzie wytyczanie obiektów, na podstawie starych map, nieistniejącego dziś folwarku zwanego Starym Dworem, obecnie na terenie Uniwersytetu. Stary Dwór został lokowany w 1390 roku przez Kapitułę Warmińską, a Gościniec Niborski przebiegał przez ten folwark. Wytyczenie dawnych obiektów połączone z poszukiwaniem reliktów przeszłości spopularyzuje historię tego fragmentu miasta i Uczelni.
Przewiduje się też penetrację dna jeziora Stary Dwór przez uczelniany klub płetwonurków Skorpena, wszak obiekty folwarczne stały bezpośrednio nad jeziorem przez około 600 lat.
Do zadań związanych z gościńcem należy zaliczyć rozpoznanie archeologiczne wybranych partii przebiegu trasy gościńca w tym:

• penetrację podwodną reliktów przeprawy mostowej (prawdopodobnie z XVI w) wraz ze wstępną inwentaryzacją reliktów konstrukcji na odnodze jeziora Plusznego (tzw. Most Kopernika)
• kwerendę archiwalną i kartograficzną związaną z uchwyceniem przepraw i infrastruktury towarzyszącej traktowi wraz z rozpoznaniem powierzchniowym wybranych odcinków gościńca.

Jesteśmy przekonani, że niezwykle ważne dla promocji regionu będzie wyznaczenie i nazwanie najbardziej wysuniętego na południe punktu Warmii, leżącego pomiędzy Ząbiem a mazurskimi Kurkami.
Obecnie przygotowuje się książkę o gościńcu, której autorami są: prof. Janusz Jasiński - historyk, prof. Zofia Rzepecka - geodeta, Stanisław Dąbrowski- przyrodnik i leśnik, Adam Płoski- historyk, Jarosław Sobieraj - archeolog [spotkania z autorami odbywały się pod konec ubiegłego roku w Gazeta Cafe w ramach kameralnych Spotkań z Nauką - S.Cz.] . W książce przewidziana jest wkładka z mapką i opisem trasy. Ponadto w Katedrze Achitektury Krajobrazu UWM na temat gościńca przygotowywana jest praca magisterska.
Przewiduje się, iż rajd rowerowy Gościńcem Niborskim jako impreza integracyjna wpisze się na stałe do kalendarza imprez turystycznych. Rajd oraz wszystkie imprezy towarzyszące przyczynią się do popularyzacji historii Warmii i Mazur, wzmocnią poczucie tożsamości regionalnej, pokażą ciekawe miejsca w regionie, będą promować integracyjną turystykę rowerową, a więc dadzą nowy, regionalny produkt turystyczny.
Rajd rowerowy Gościniec Niborski w 2009 roku został wyróżniony III nagrodą w konkursie „na najlepszą inicjatywę pozarządową’. Patronat nad rajdem w 2009 roku objął Marszałek Województwa.
Szczegółowy opis zadania:
1. oznakowanie trasy
2. rajd rowerowy integracyjny
3. badania archeologiczne
4. rozbudowa turystyki lokalnej
5. publikacja książkowa

Harmonogram planowanych działań:
1. oznakowanie trasy: kwiecień- czerwiec 2010
2. rajd rowerowy: czerwiec 2010
3. badania archeologiczne: maj-październik 2010
4. rozbudowa infrastruktury: działanie stałe
5. publikacja książkowa: czerwiec 2010

Zakładane rezultaty:
1. powstanie nowego produktu turystycznego
2. popularyzacja i wzrost wiedzy historycznej o regionie
3. zwiększenie aktywności osób niepełnosprawnych i dostępu do usług publicznych

Partnerzy biorący udział w realizacji zadania:
Marszałek Województwa- patronat rajdu 2009
Urząd Miasta Olsztyn
Powiat Olsztyński
Urząd Gminy Stawiguda
Urząd Gminy Olsztynek
Urząd Gminy Nidzica
Powiat Nidzicki
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych
Nadleśnictwo Nowe Ramuki
Nadleśnictwo Nidzica
Towarzystwo Naukowe im. W. Kętrzyńskiego
Muzeum Warmii i Mazur
Instytut Archeologiczny UMK- Toruń
Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddz. Olsztyn
PTTK, Oddział Olsztyn

Warmińsko-Mazurska Federacja Sportu Osób Niepełnosprawnych. Patronat Medialny: Radio Olsztyn, Gazeta Wyborcza, Gazeta Olsztyńska, Radio Planeta

Opracował Andrzej Małyszko
Ruś, grudzień 2009